.JPG)
Ο Leonardo da Vinci φιλοτέχνησε το έργο με τίτλο Η Παρθένος και ο μικρός Ιησούς με την Αγία Άννα, κατόπιν παραγγελίας, πιθανότατα μεταξύ του 1503 και του 1508.
Το έργο παρέμεινε ημιτελές και δεν έφτασε ποτέ στον παραγγελιοδότη γεγονός που δυσχεραίνει περισσότερο την ακριβή χρονολόγησή του. Ωστόσο, επικρατούν δύο θεωρίες σχετικά με την ταυτότητα του παραγγελιοδότη του έργου. Ίσως επρόκειτο για τον Βασιλιά Λουδοβίκου ΧΙΙ της Γαλλίας, ο οποίος παρήγγειλε το έργο με αφορμή την γέννηση της κόρης του, Claude, το 1499. Η ενίσχυση αυτής της θεωρίας εντείνεται και από την παρουσία της Αγίας Άννας, της προστάτιδας των εγκύων… επιπλέον, Άννα λεγόταν και η σύζυγος του Βασιλιά. Σύμφωνα με την δεύτερη θεωρία, πρόκειται για την παραγγελία ενός retable[1] για την Εκκλησία του Santissima Annunziata (του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου) στην Φλωρεντία.
Η δεύτερη εκδοχή, φαίνεται να επικρατεί, καθώς ο Leonardo, όντως επέστρεψε στην γενέτειρά του από το Μιλάνο, όπου εργαζόταν στην αυλή του Δούκα Ludovico Sforza, το 1500. Ίσως ένας από τους λόγους που το έργο έμεινε ανολοκλήρωτο, κατά τη συνήθη πρακτική του Leonardo, να ήταν και το ότι το 1502 έφυγε από την Φλωρεντία, προκειμένου να εργαστεί στην υπηρεσία του Καίσαρα Βοργία. Πάντως οι μοναχοί του εν λόγω ναού φιλοξενούσαν συχνά διακεκριμένους καλλιτέχνες της εποχής και τόσο ο Leonardo, όσο και οι βοηθοί του φαίνεται να απόλαυσαν αυτό το προνόμιο. Ο ακόρεστος πανεπιστήμων της Αναγέννησης μπορούσε να μελετά στην πλούσια βιβλιοθήκη της μονής – η οποία διέθετε περισσότερους από πέντε χιλιάδες τόμους – και να διενεργεί ανατομίες στο γειτονικό νοσοκομείο Santa Maria Nuova[2].
Στο έργο ο Leonardo παρουσιάζει μία οικεία, οικογενειακή σκηνή στην ομορφιά του φυσικού τοπίου. Η Παναγία κάθεται στα πόδια της μητέρας της, Αγίας Άννας, και σκύβει προστατευτικά να αγκαλιάσει τον μικρό Χριστό, ο οποίος παίζει με τον αμνό. Σε μία ένδειξη, όχι μόνο μητρικής στοργής, αλλά και διορατικότητας, η μητέρα προσπαθεί να αποτραβήξει το παιδί από το, κατά τα φαινόμενα, ανέμελο παιχνίδι. Ο αμνός συμβολίζει τα Θεία Πάθη, αλλά ο Ιησούς δείχνει αποφασισμένος να παλέψει και να υποστεί τα μαρτύρια, περνώντας το ένα πόδι επάνω από το ζώο και αρπάζοντας το κεφάλι με τα δυο του χέρια. Οι τρεις γενιές, μέσα από τις μορφές με τα ήπια χαρακτηριστικά και τις γλυκές εκφράσεις, αλλά και η επιστράτευση της τεχνικής του sfumato[3] στο πλάσιμό τους, δεν προοιωνίζουν τα δεινά που θα ακολουθήσουν.
Δύο στοιχεία προκαλούν έκπληξη στον θεατή. Πρώτον, οι παρουσίαση της Παρθένου και της Αγίας Άννας σχεδόν ως συνομήλικες, παρόλο που όπως γνωρίζουμε η γέννηση της Παναγίας θεωρείται για την θρησκεία θαύμα, αφού η Αγία Άννα ήταν ήδη σε προχωρημένη για τεκνοποίηση ηλικία. Η απόδοση των Αγίων ως νέων, παρόλο που κατά τις Γραφές ήταν σε προχωρημένη ηλικία, ήταν μία συνήθης πρακτική για τους καλλιτέχνες της Αναγέννησης. Η απόδοση του γήρατος, πέρα από πρόκληση καλλιτεχνικής δεξιότητας, ήταν κάτι προς αποφυγή για τις μορφές των Αγίων, ιδίως των γυναικείων, για την τέχνη της εποχής.
Το δεύτερο στοιχείο που ξενίζει τον θεατή είναι η σύνθεση των μορφών και ιδίως το κάθισμα της Παναγίας στην αγκαλιά της Αγίας Άννας. Την ανορθόδοξη αυτή επιλογή, μπορούμε με σχετική ασφάλεια να την αποδώσουμε στην αγάπη του Leonardo για τις πυραμιδοειδείς συνθέσεις. Με κορυφή την κεφαλή της Αγίας Άννας, ο καλλιτέχνης διαγράφει μία πυραμίδα με ακμές που οδηγούν στα πόδια των γυναικείων μορφών και στην ουρά του αμνού. Η χαριτωμένη, παιδική συστροφή του κορμού του Ιησού οδηγεί το βλέμμα του θεατή στον αμνό και στην αναπότρεπτη πορεία προς τα Πάθη.
Παντού τριγύρω, ο Leonardo αποδεικνύει πόσο πολύ, και σε βάθος μελετά την φύση και τα φαινόμενά της. Η λεπτομερής απόδοση του εδάφους, του βραχώδους τοπίου στο βάθος, των φυτών και των δέντρων, όσο και η χρήση της ατμοσφαιρικής προοπτικής, συνθέτουν ένα σύνολο που συνοψίζει μεγάλο εύρος των αναζητήσεων αυτής της μεγαλοφυΐας της Αναγέννησης.
[1] Retable ή altarpiece είναι η εικόνα ή συχνά το πολύπτυχο που τοποθετείται πάνω ή πίσω από την Αγία Τράπεζα σε έναν ναό.
[2] Isaacson W., Leonardo da Vinci – Η βιογραφία μίας μεγαλοφυΐας, μτφ. Μπαρουξής Γ., Εκδόσεις Ψυχογιός, Αθήνα 2018, σ. 292.
[3] Sfumato - η ήπια μετάβαση από τον ένα τόνο στον άλλο σαν "καπνός που σβήνει".
Info
Leonardo da Vinci
"Η Παρθένος και ο μικρός Ιησούς με την Αγία Άννα", π.1503.
Λάδι σε ξύλο, 168 x 112 εκ.
Μουσείο του Λούβρου, Παρίσι.
