.JPG)
Τις ζητωκραυγές που ξέσπασαν με την λήξη της κατοχής στην Ελλάδα διαδέχτηκαν τα Δεκεμβριανά και ο εμφύλιος. Ο Νίκος Εγγονόπουλος (1907-1985), Έλληνας ποιητής και ζωγράφος, μα άνθρωπος του κόσμου και της εποχής του, συγκλονίζεται από τα γεγονότα του αδελφοκτόνου πολέμου.
Νίκος Εγγονόπουλος, Ποίηση 1948
τούτη η εποχή
του εμφυλίου σπαραγμού
δεν είναι εποχή
για ποίηση
κι’ άλλα παρόμοια :
σαν πάει κάτι
να
γραφή
είναι
ως αν
να γράφονταν
από την άλλη μεριά
αγγελτηρίων
θανάτου
γι’ αυτό και
τα ποιήματά μου
είν’ τόσο πικραμένα
(και πότε – άλλωστε – δεν είσαν;)
κι’ είναι
– προ πάντων –
και
τόσο
λίγα
Όπως και το ποίημά του, έτσι και το ζωγραφικό του έργο, είναι πικραμένο. Στο πρώτο πλάνο διακρίνουμε ένα κράνος με την σβάστικα, σύμβολο του ναζισμού, από τον οποίο η Ελλάδα, όπως και όλη η ανθρωπότητα, υπέφερε τόσο πολύ. Μαζί με αυτό διακρίνουμε και ένα όπλο στο έδαφος. Η μάχη με τον ένα, τον κοινό εχθρό έχει τελειώσει, όπως και η κατοχή…όμως ένα νέο μαρτύριο, ίσως ακόμη σκληρότερο τις διαδέχεται. Ένα φανάρι κάτω αριστερά δεν έχει φως… δεν υπάρχει ελπίδα. Ο ουρανός είναι σκοτεινός και επιτείνει την ζοφερή ατμόσφαιρα.
Δύο νεαρές, όμορφες, καλλίγραμμες κοπέλες κυριαρχούν στο κέντρο της σύνθεσης. Είναι οι δύο αδερφές, οι δύο αντιμαχόμενες πλευρές του σπαρακτικού Εμφυλίου. Η μία διαπερνά το σώμα της άλλης με ένα τεράστιο ακόντιο, το πρόσωπό της κρύβεται από ένα τεράστιο φονικό κεντρί και μοιάζει να τρέπεται σε φυγή. Η άλλη, βγαλμένη από σκηνή αρχαίου δράματος, ευθυτενής κι ακίνητη μέχρι πριν λίγο, πιάνει το κεφάλι με τα δυο χέρια και ήδη σπαράσσεται από πόνο και απόγνωση γέρνοντας τον κορμό πίσω. Κοιτά ψηλά, άραγε προς τον Θεό;… αν αυτός υπάρχει μέσα σε τέτοιες άθλιες στιγμές του κόσμου μας; Τα χαρακτηριστικά του προσώπου δεν διακρίνονται ούτε σε αυτήν την μορφή. Δεν έχουν σημασία. Είναι κι αυτά λίγα… όπως και τα ποιήματα. Οι κοπέλες φορούν ενδύματα ίδιων χρωμάτων, μοιάζουν, όμως δεν είναι πια αδερφές, αλλά εχθροί. «Σαν πάει κάτι να γραφή είναι ως αν να γράφονταν από την άλλη μεριά αγγελτηρίων θανάτου».
Τεχνοτροπικά το έργο συνοψίζει όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά που καθιέρωσαν την ζωγραφική του Εγγονόπουλου. Αυτή την ιδιότυπη, ελληνική έκφανση του Υπερρεαλισμού. Εκπρόσωπος της Γενιάς του ’30 συνδυάζει στο έργο του εικόνες και στοιχεία από την ελληνική παράδοση, την μυθολογία, την αρχαιότητα, το Βυζάντιο, αλλά και την σύγχρονη εποχή, από την οποία αντλεί το θέμα του συγκεκριμένου έργου. Η φωτοσκίαση παραπέμπει στον βυζαντινό προπλασμό και στην αγιογραφία, όπως την αγάπησε κατά την μαθητεία του δίπλα στον Φώτη Κόντογλου. Οι μορφές του είναι ανδρείκελα, άψυχες κούκλες μέσα σε ένα έρημο, απάνθρωπο, σύγχρονο τοπίο. Βλέπουμε στύλους, σύρματα και στο βάθος ένα εργοστάσιο, όπως αυτά των στρατοπέδων συγκέντρωσης. Στοιχεία που φέρνουν στο νου τα έργα του Giorgio de Chirico. Τα μη ρεαλιστικά, μη εξατομικευμένα χαρακτηριστικά – ακόμη και το πτηνόμορφο προσωπείο της μίας μορφής - και η απόκοσμη σκηνή μας θυμίζουν τις ονειρικές, τις εφιαλτικές, φανταστικές εικόνες των ευρωπαίων σουρεαλιστών.
Info
Νίκος Εγγονόπουλος
"Εμφύλιος Πόλεμος", 1948
Λάδι σε μουσαμά, 52,5 Χ 41,5 εκ.
Συλλογή Ερριέτης Εγγονοπούλου
